W Genewie trwają rozmowy przedstawicieli USA, Ukrainy oraz Niemiec, Francji i Wielkiej Brytanii nad 28-punktowym planem pokojowym prezydenta USA Donalda Trumpa, który ma zakończyć blisko czteroletnią wojnę Rosji przeciwko Ukrainie. Plan, ujawniony w ostatnich dniach przez amerykańskie media i agencje, zakłada daleko idące ustępstwa Kijowa – przede wszystkim terytorialne i wojskowe – w zamian za gwarancje bezpieczeństwa, gigantyczny pakiet odbudowy i stopniowe włączanie Rosji z powrotem do zachodniej gospodarki. Już teraz dokument budzi gwałtowne sprzeciwy w Kijowie i w wielu stolicach europejskich, gdzie porównuje się go do “nowego Monachium”. Co dokładnie zawiera? Przeanalizujmy każdy z punktów!

Zasady ogólne i status Ukrainy

1. Potwierdzenie suwerenności Ukrainy
Plan formalnie uznaje Ukrainę jako suwerenne, niezależne państwo w jej obecnych granicach de jure – ale kolejne punkty de facto tę zasadę ograniczają poprzez akceptację strat terytorialnych.

2. Trwały rozejm i zawieszenie broni
Natychmiastowe wstrzymanie ognia na wszystkich kierunkach, z utrwaleniem linii frontu jako tymczasowej granicy tam, gdzie nie ma innych uzgodnień.

3. Zakaz użycia siły w przyszłości
Rosja, Ukraina oraz państwa NATO miałyby podpisać pakt o nieagresji – żadna ze stron nie może użyć siły wobec drugiej, poza samoobroną.

4. Neutralność wojskowa Ukrainy wobec NATO
Ukraina miałaby konstytucyjnie zrezygnować z członkostwa w NATO, w zamian za odrębne gwarancje bezpieczeństwa ze strony USA i wybranych państw europejskich.

5. Brak baz NATO na terytorium Ukrainy
Na Ukrainie nie mogłyby być rozmieszczane stałe bazy, systemy rakietowe ani duże kontyngenty wojskowe państw NATO.

B. Status terytoriów spornych

6. Krym uznany de facto za część Rosji
Plan przewiduje międzynarodowe uznanie rosyjskiej kontroli nad Krymem jako “rozstrzygniętej kwestii”, przy jednoczesnym zapewnieniu praw Tatarów krymskich i Ukrainców na półwyspie.

7. Donieck i Ługańsk pod rosyjską kontrolą
Obejmuje to uznanie faktycznej aneksji tych regionów przez Rosję – w zamian za zawieszenie broni i gwarancje dla ludności ukraińskojęzycznej.

8. Chersoń i Zaporoże – “zamrożona linia kontaktu”
W obwodach chersońskim i zaporoskim granica ma przebiegać wzdłuż obecnej linii frontu, z ich formalnym statusem odłożonym na przyszłe negocjacje lub ewentualne referendum pod międzynarodowym nadzorem.

9. Strefa zdemilitaryzowana w Donbasie
Wzdłuż części linii frontu powstałaby strefa zdemilitaryzowana, z zakazem rozmieszczania ciężkiej broni i stałą obecnością obserwatorów międzynarodowych (np. ONZ lub OBWE).

10. Międzynarodowa misja monitorująca
Plan zakłada powołanie misji monitorującej przestrzeganie rozejmu, dostęp do terenów przyfrontowych oraz kontrolę wycofywania ciężkiego uzbrojenia.

C. Gwarancje bezpieczeństwa i ograniczenia militarne

11. Gwarancje bezpieczeństwa USA i wybranych państw europejskich
W przypadku nowej rosyjskiej ofensywy przeciwko Ukrainie miałaby zostać uruchomiona “zdecydowana, skoordynowana odpowiedź militarna” oraz automatyczne przywrócenie ostrych sankcji wobec Rosji.

12. Warunkowość gwarancji
Gwarancje wygasałyby, gdyby Ukraina sama zaatakowała terytorium Rosji – zwłaszcza poprzez ostrzał rakietowy Moskwy lub Petersburga.

13. Limit liczebności ukraińskiej armii 
Przewiduje się górny pułap liczebności Sił Zbrojnych Ukrainy oraz ograniczenia w zakresie broni dalekiego zasięgu i systemów rakietowych. Część europejskich negocjatorów – według doniesień – jest skłonna taki limit zaakceptować.

14. Zakaz broni ofensywnej określonego typu
Ukraina nie mogłaby rozmieszczać określonych kategorii broni ofensywnej w pasie kilkudziesięciu kilometrów od nowej linii rozgraniczenia.

15. Kontrola zbrojeń i inspekcje
Plan przewiduje system wzajemnych inspekcji obiektów wojskowych na Ukrainie i wybranych obiektów w zachodniej Rosji, nadzorowanych przez międzynarodową komisję.

16. Zobowiązania nuklearne
Rosja i USA miałyby potwierdzić, że żadna broń jądrowa nie zostanie rozmieszczona bliżej niż określona odległość od granic Ukrainy, a Ukraina podtrzymuje status państwa bezatomowego.

D. Gospodarka, sankcje i odbudowa

17. Stopniowe znoszenie sankcji na Rosję
W miarę wypełniania kolejnych punktów porozumienia sankcje miałyby być etapami luzowane, a docelowo Rosja mogłaby wrócić do formatu G8.

18. Wykorzystanie zamrożonych rosyjskich aktywów
Około 200 mld dolarów zamrożonych rosyjskich aktywów miałoby posłużyć jako fundusz odbudowy – część pieniędzy trafiłaby bezpośrednio na odbudowę Ukrainy, reszta na wspólne projekty USA–Rosja.

19. Specjalny fundusz odbudowy Ukrainy
Plan zakłada wieloletni, wielomiliardowy program inwestycji infrastrukturalnych na Ukrainie, finansowany przez USA, UE, międzynarodowe instytucje finansowe i prywatny kapitał.

20. Dostęp Ukrainy do rynku UE
Ukraina otrzymałaby szeroki, preferencyjny dostęp do rynku Unii Europejskiej, z uproszczeniami taryfowymi i regulacyjnymi, choć bez jednoznacznego harmonogramu pełnego członkostwa.

21. Energetyka i tranzyt
Przewidziano współpracę energetyczną, w tym potencjalny powrót części rosyjskiego tranzytu gazu przez Ukrainę oraz inwestycje w infrastrukturę energetyczną i OZE na Ukrainie.

E. Kwestie humanitarne, społeczne i polityczne

22. Wymiana jeńców i więźniów politycznych
Plan przewiduje pełną wymianę jeńców wojennych oraz negocjacje w sprawie uwolnienia więźniów politycznych po obu stronach.

23. Powrót uchodźców i przesiedlonych
Utworzony ma zostać mechanizm bezpiecznego powrotu części uchodźców i osób przesiedlonych, z gwarancją ochrony ich praw majątkowych.

24. Prawa mniejszości i język
Dokument kładzie nacisk na “ochronę praw mniejszości rosyjskojęzycznej” w Ukrainie, przy jednoczesnym poszanowaniu języka ukraińskiego jako państwowego – to punkt szczególnie wrażliwy dla Kijowa.

25. Reforma edukacji i programów historycznych
Przewidziano prace nad “deeskalacją w sferze pamięci historycznej”, m.in. poprzez wspólne komisje podręcznikowe – w praktyce krytycy widzą tu ryzyko rosyjskiego wpływu na narrację historyczną.

26. Odbudowa samorządu na terenach przyfrontowych
Na terenach objętych porozumieniem miałyby się odbyć lokalne wybory pod nadzorem międzynarodowym, z udziałem obserwatorów z OBWE i UE.

F. Mechanizmy nadzoru i wdrażania

27. “Rada Pokoju” z przewodniczącym Donaldem Trumpem
Powstałby międzynarodowy organ – tzw. Board of Peace – którego przewodniczącym byłby Donald Trump. Rada miałaby monitorować wdrażanie porozumienia, rozstrzygać spory interpretacyjne i rekomendować sankcje wobec stron łamiących umowę.

28. Ramowa klauzula rewizyjna
Po kilku latach obowiązywania porozumienia zaplanowano przegląd, który mógłby doprowadzić do jego korekty – ale tylko za zgodą wszystkich głównych sygnatariuszy, w tym Rosji i USA.

 

Dla Ukrainy propozycja jest bardzo trudna i budzi mieszane emocje. Kijów podkreśla, że choć dąży do pokoju, to nie może on być kosztem utraty suwerenności i terytoriów. Projekt planu zakłada m.in. możliwość oddania części obszarów wschodnich Ukrainy ­— co w Kijowie uznawane jest za „kapitulację”. Ukraińskie władze są pod presją: z jednej strony muszą wykazać gotowość do negocjowania, z drugiej — dbają o morale społeczeństwa i armii, które nadal walczą. Prezydent Wołodymyr Zełenski wskazał, że Ukraina stoi przed wyborem pomiędzy „godnością narodową a przetrwaniem państwa” — co sugeruje, że akceptacja planu w obecnej formie byłaby bardzo trudna społecznie. Jednocześnie Ukraina pozostaje w rozmowach w Genewie, co pokazuje, że nie zamyka drogi negocjacjom. Jednak warunki, jakie przedstawia plan są dla niej trudne do zaakceptowania.

 

Wiele państw zachodnich podkreśla, że pokój nie może być osiągnięty kosztem uznania agresji i zmian granic dokonanych siłą. Krytyka dotyczy także sposobu przygotowania planu – Europa czuje się pominięta w procesie, co podważa zaufanie. Kraje graniczące z Rosją (np. państwa bałtyckie) są zdecydowanie przeciwne ustępstwom, które mogą zachęcić Federację Rosyjską do dalszej agresji. Bez uwzględnienia tych kwestii i bez silnego zaangażowania europejskiego plan może pozostać papierowym szkicem, a nie realnym krokiem ku trwałemu pokojowi.